روش های پرورش و رشد عاطفی کودکان

رشد عاطفی کودکان، یکی از مهمترین موضوعاتی است که هر پدر و مادری باید به آن توجه کند؛ چرا که کودکان در دوران رشد و تحول خود، نیاز به حمایت، پشتیبانی و راهنمایی دارند. والدین باید به عنوان راهنمایان، این نیازهای رشدی کودکان را به خوبی درک کرده و با ارائه حمایت و راهنمایی مناسب، کودکان را به سوی رشد عاطفی و ساخت شخصیتی قوی هدایت کنند.

با توجه به اینکه رشد عاطفی کودکان، مستلزم تلاش و توجه بسیاری از والدین است، در این مقاله به بررسی نقش والدین در رشد عاطفی کودکان می‌پردازیم. با مطالعه این مقاله شما به عنوان والد ، می‌توانید با توجه به نکات و راهنمایی‌ های ارائه شده، بهترین حمایت و راهنمایی را برای رشد عاطفی کودک خود ارائه کنید.

رشد عاطفی چیست؟

قبل از پرداختن به ابعاد مختلف رشد عاطفی در کودکان بهتر است ماهیت کلی رشد عاطفی را برای شما تعریف کنیم:

کودکان بسیاری از احساسات را همانند والدین یا افراد بزرگسال دیگر تجربه می‌کنند که این موضوع می‌تواند برای آنها گیج کننده باشد و قادر به صحبت کردن درباره احساسات خود نباشند. اما گاهی اوقات والدین شاهد رفتارهای نامناسبی از سوی فرزندشان هستند که این امر به دلیل نداشتن درک درست کودکان از احساساتشان است و یا اینکه نمی‌دانند چطور باید احساساتشان را بروز دهند!

به دلیل اینکه رشد عاطفی تعریف نزدیکی با رشد اجتماعی دارد در بسیاری از موارد می‌بیند که از ” رشد عاطفی ” با نام ” رشد عاطفی – اجتماعی ” نیز یاد می‌شود. این حوزه از رشد انسانی شامل احساسات و رفتار کودکان نبست به افراد دیگر و موقعیت هایی در زندگیشان است. رشد عاطفی از دوران نوزادی شروع شده و تا بزرگسالی ادامه پیدا می‌کند. کودکان به مرور می‌آموزند که چطور با احساساتی مانند ترس، خشم، غم، شادی و انزجار برخورد کنند و به طور کنترل شده به آنها واکنش نشان دهند و حتی درباره آنها صحبت کنند.

با وجود اینکه کودکان در مراحل و سنین خاصی نقاط مشترکی را با سایر همسالان خود دارند، باید بدانید که سرعت رشد و یادگیری آنها با یک دیگر متفاوت است و نباید با مقایسه فرزندتان، آنها را به اشتباه قضاوت کنید یا نگرانی در این باره به دلتان راه دهید؛ زیرا همانطور که اشاره کردیم خردسالان در ابعاد رشد روانشناختی و عاطفی باید دیگر متفاوتند.

همچنین بخوانید: دلیل ناخن جویدن کودکان

 چرا آموزش رشد عاطفی کودکان مهم است؟

آیا زمانی که برای اولین بار اسباب بازهایتان را در دوران کودکی با خردسالان دیگر به اشتراک گذاشتید را به خاطر می‌آورید؟ شاید الان فردی که مشوق شما برای این کار بوده است را به خاطر آوردید؛ موضوعی که در گذشته موجب فروپاشی شما می‌شد، حالا با کمال میل و بدون ایجاد احساس منفی انجام می‌دهید! در واقع این یک گام بزرگ در رشد عاطفی شما بوده که توسط بزرگسالان شما هدایت می‌شد.

به گفته سایت موثق safesupportivelearning.ed.gov رشد عاطفی قوی، منجر به پنج مهارت کلیدی می‌شود که به نوبه خود در موفقیت کودک در مدرسه، خانه و در نهایت در جامعه بسیار موثر است. این پنج مهارت مهم و موثر در رشد و پرورش کودکان عبارتند از:

• خود آگاهی
• تنظیم هیجانی
• آگاهی اجتماعی
• ایجاد روابط موثر
• تصمیم گیری مسئولانه

مراحل رشد عاطفی کودک

از نظر اریک اریکسون – یکی از روانشناسان حاذق و معروف در حوزه روانشناسی رشد روانی اجتماعی – فرآیند اجتماعی شدن رشد انسان به طور کلی شامل هشت مرحله است که سه مرحله اول آن مربوط به اوایل دوران کودکی می‌شود و در آن خردسالان 3 مؤلفه اعتماد، استقلال و ابتکار را به دست می‌آورند. این 3 مرحله رشد عاطفی کودک شامل موارد زیر می‌شود:

1. نوزادی تا یک سالگی

در این مرحله از زندگی حالات چهره نوزاد احساسات غم، شادی، خشم و ترس را نشان می‌دهد و نوزادان می‌آموزند تا با لبخند زدن به ورودی های مثبت مانند صداها، لمس ها و حتی بوها واکنش نشان دهند که بزرگسالان در اغلب موارد از طریق نوازش کردن، صدا و بو (مانند لباسی که بو مادرش را می‌دهد) می‌توانند آنها را آرام کنند.

اریک اریکسون بر این عقیده بود که بسیاری از والدینی که به درستی در این مرحله با فرزندشان برخورد می‌کنند می‌توانند حس اعتماد، امنیت و امید را در خود برای کودکشان پرورش دهند.

2. یک تا دو سالگی (دوران نو پا)

در این مرحله کودکان به محیط اطراف خود به عنوان راهی برای تعامل با دیگران اشاره می‌کنند و از حرکات تعاملی مانند دست تکان دادن هنگام خداحافظی یا دست زدن برای تشویق کردن خود یا دیگران استفاده می‌کنند.

همچنین در سنین یک تا دو سالگی شروع به همدلی کردن با سایر افراد می‌کنند برای مثال: زمانی که فرزند شما گریه کودک دیگری را می‌بیند ناراحت می‌شود. اکثر کودکان نو پا در این بازه زمانی دارای احساسات قوی هستند که نمی‌دانند چطور باید آنها را به طور کامل و قابل قبول بروز دهند به همین منظور به بزرگسالان دلسوز برای کمک به کلماتی که نیاز دارند متکی می‌شوند.

مرحله دوم الگو رشدی اریکسون، ممکن است تا سه سالگی ادامه پیدا کند. والدینی که از کودک خود به خوبی در این مرحله از زندگی حمایت می‌کنند می‌توانند به رشد و تقویت اعتماد به نفس، اراده، خود کنترلی و  عزت نفس فرزندشان کمک کنند.

همچنین بخوانید:‌ درمان اختلال اضطراب جدایی در کودکان

3. 3 تا 5 سالگی (سن بازی)

در سنین 3 تا 5 سالگی کودکان به مرور می‌آموزند تا احساسات و انگیزه های خود را برای تطبیق دادن با واکنش های قابل قبول اجتماعی کنترل کنند. آنها به دلیل حس کنجکاوی سعی بر این دارند تا محدودیت ها را آزمایش کنند و به والدین یا مراقبان خود برای راهنمایی بیشتر تکیه کنند.

علاوه بر آن کودکان پیش دبستانی در این بازه سنی به تدریج کنترل خشم نسبت به خود یا دیگران را می‌آموزند و معمولا به بازی های مشارکتی مانند به اشتراک گذاشتن وسایل یا بازی های نوبتی روی میاورند. از نظر اریکسون این مرحله از رشد عاطفی کودکان تا قبل از ورود به مدسه، در تمام دوره پیش دبستانی ادامه دارد و به عنوان مرحله ” سن بازی ” آن را معرفی کرد.

روش‌های کمک به رشد عاطفی و اجتماعی کودکان

والدین و مراقبان کودک در بازه سنی های مختلف می‌توانند نقش موثری را در رشد عاطفی و اجتماعی کودک داشته باشند که در ادامه روش های مناسبی را با توجه به محدوده سنی کودک ارائه می‌دهیم:

حمایت از رشد عاطفی و اجتماعی از تولد تا یک سالگی

• پذیرش احساسات کودک
• تنظیم برنامه های روزمره
• ارائه اسامی برای احساسات کودک
• نوزاش کودک و آرامش دادن به او
• پاسخ با کمات و لحن مثبت به نوزادان
• صحبت کردن و آواز خواندن با کودک

حمایت از رشد عاطفی و اجتماعی از سنین 1 تا 2 سالگی

• الگوی همدلی با دیگران
• تشویق و ستایش کودک
• الگوی ارتباط موثر با دیگران
• تشویق کودک به کنجکاوی و استدلال
• خطاب خشم به عنوان یک احساس معتبر
• تشویق به انجام بازی های اجتماعی و نوبتی
• صحبت با کودک و نام گذاری احساساتشان
• حفظ آرامش والدین در مواقع طغیان کودک

همچنین بخوانید: آموزش نه گفتن به کودکان

حمایت از رشد عاطفی و اجتماعی از سنین 3 تا 5 سالگی

• تشویق ابتکار عمل آنها
• ارائه فرصت هایی برای بازی با دیگران
• صحبت با کودک درباره احساسات دیگران
• بیان احساسات به صورت شفاهی به کودک
• تشویق کودک به بازی با دیگران و اشتراک گذاری
• کمک به کودک برای اعتماد به بزرگسالان دلسوز
• معطوف کردن توجه کامل در مواقعی که با شما صحبت می‌کنند
• نشان دادن بازخورد مثبت در مواقعی که احساسات به درستی بیان می‌شود

نقش والدین در رشد عاطفی

خانواده محل تمرینی برای کشف احساسات و قرار گرفتن در روابط است و از این رو والدین نقش بسیار مهمی در رشد عاطفی کودکان دارند. علاوه بر اینکه کودکان می‌توانند به کمک والدین از مهارت های عاطفی و اجتماعی آگاه شوند و به آنها دسترسی پیدا کنند، یاد می‌گیرند که چطور تجربیات و احساسات خود را در محیط ها و شرایط مختلف بروز دهند.

بنابراین والدین باید به کودکان خود احساس امنیت، عشق و ارزشمندی را القا کنند و یاد بدهند که چطور با احساسات خود و دیگران برخورد کنند تا از این طریق مهارت های اجتماعی و ارتباطیشان را بهود بخشند.

مزایای رشد عاطفی کودکان پیش دبستانی

احتمالا بارها این جمله را شنیده‌اید که از نوزادی تا هفت سالگی دوران طلایی و سنین حساس کودکان است و از این رو حمایت و آموزش مهارت های پایه به آنها به رشد و بهبود ابعاد روانی اطفال کمک ویژه ای خواهد کرد که رشد عاطفی – اجتماعی یکی از ابعاد مهم است و باید به آن توجه داشت.

رشد عاطفی قوی کودکان به تقویت و توسعه برخی از مهارت ها کمک می‌کند که در ادامه به بررسی هر یک از آنها پرداختیم:

همچنین بخوانید: کنترل خشم در کودکان

توسعه ارتباطات اجتماعی:

• ارتباطات اجتماعی مثبت و نزدیک با خانواده، همسالان و افراد دیگر برای رشد عاطفی کودکان بسیار حائز اهمیت است.
• توجه و پاسخگویی فعال و مثبت از سوی والدین و مربیان می‌تواند در تقویت رشد عاطفی کودکان تأثیر قابل توجهی داشته باشد.
• کودکان به طور طبیعی در طول دوره رشد خود مهارت‌های ارتباطی، مثل توانایی بیان احساسات و گفتگوهای سازنده، را توسعه می‌دهند.

مدیریت احساسات:

• کودکان نیازمند یادگیری مهارت‌های مدیریت احساسات هستند تا بتوانند احساسات خود را شناخته و به طور سازنده با آن‌ها برخورد کنند.
• ساختار والدین و محیطی که محدودیت‌های سازنده و ارزشگذاری صحیح را برای بیان احساسات فراهم می‌کند، به رشد عاطفی کودکان کمک می‌کند.
• آموزش به کودکان درباره شناخت و تشخیص احساسات، نامید کردن آن‌ها و یادگیری راهکارهایی برای تنظیم احساسات مثبت و مقابله با احساسات منفی، رشد عاطفی آن‌ها را تسهیل می‌کند.

تقویت اعتماد به نفس:

• اعتماد به نفس و خودشناسی در کودکان برای رشد عاطفی بسیار اساسی است.
• ارائه فرصت‌ها برای موفقیت و دستیابی به اهداف کوچک و بزرگ نیز به تقویت اعتماد به نفس کودکان کمک می‌کند.
• توانایی تجربه و پذیرش تحمل خطا، تشویق و حمایت از تلاش‌های کودکان، و پرهیز از انتقاد سخت و نقد بی‌رحمانه می‌تواند به افزایش اعتماد به نفس کودکان کمک کند.

همچنین بخوانید: آموزش مهارت حل مسئله به کودکان پیش دبستانی

توانایی همدلی و همدردی:

• یادگیری کودکان درباره همدلی و همدردی با دیگران و نشان دادن احساسات خوب به طرف مقابل رشد عاطفی آن‌ها را تقویت می‌کند.
• ایجاد فرصت‌ها برای کودکان برای همدردی و به اشتراک گذاری احساسات خود در مقابل مشکلات دیگران می‌تواند ارتباطات اجتماعی آن‌ها را تقویت کرده و رشد عاطفی را بهبود بخشد.