8 راه کنترل خشم در کودکان

موقعیتی را تصور کنید که در آن کودکی بسیار عصبانی است، جیغ می کشد و به زمین لگد می‌کوبد! صحنه ای که ممکن است هر بزرگسالی را از رفتار کودک ناراحت و ناامید کند. افراد به راحتی می‎ توانند چنین رفتارهای سر زده از کودک را به عنوان رفتار زشت یا بد برچسب گذاری کنند اما اگر عمیق تر به علت چنین طغیان هایی بپردازیم چه؟

خشم احساسی است که حتی بزرگسالان هم در برخی مواقع تلاش می‌کنند آن را کنترل کنند؛ چه برسد به کودکی که تازه در حال یادگیری بروز احساسات خود به دیگران است. در این شرایط مسئله مدیریت و کنترل خشم مطرح می شود که یک مهارت حیاتی برای کودکان خردسال است تا بتوانند با تکنیک هایی نوع بیان، درک از شرایط و تنظیم هیجانات شان را به روشی سالم و سازنده ارتقا دهند.

در این مقاله قصد داریم اهمیت آموزش کنترل خشم در کودکان را بررسی کنیم تا کودکان به گونه ای رشد کنند که از نظر عاطفی به افرادی انعطاف پذیر تبدیل شوند.

دلایل عصبانیت کودکان در سنین زیر 6 سال چیست؟

خشم احساسی است که همه افراد در مقطعی از زندگیشان آن را تجربه می کنند. احساس خشم در کودکان ممکن است در اثر عوامل مختلفی مانند احساس ناامیدی، بی عدالتی و … ایجاد شود و زمانی رخ می‌دهد که به نیازهای کودک پاسخی داده نشود یا کودک نتواند کاری را پیش ببرد و یا توجه مورد نظر را از طرف والدین به خود جلب نکند.

برخی از عواملی که ممکن است موجب خشم فرزندتان شوند عبارتند از:

• احساس ناامیدی

احساس ناامیدی اغلب می‌تواند محرکی برای ابراز خشم در کودکان 3 تا 6 سال شود. زمانی که کودک احساس ناامیدی را تجربه می‎کند به این معنی است که آنچه را که انتظار داشته انجام شود را دریافت نکرده‌ است. در صورتی که این احساسات به طور موثر کنترل و مدیریت نشود، می‌تواند احساس خشم و رفتارهای پرخاشگرانه را در کودک ایجاد کند.

طبق گفته های سایت معتبر www.pbs.org :

” Children respond to disappointment in different ways, and there’s no perfect response to these negative emotions. Some might immediately erupt into tantrums while others become silent, sullen or stubborn. It’s important to remember that coping with disappointment is even difficult for adults at times. ”

” کودکان به شیوه های مختلف به ناامیدی پاسخ می‌دهند و هیچ پاسخ کاملی به این احساسات منفی وجود ندارد. برخی از آنها ممکن است فوراً عصبانی شوند و پرخاشگری کنند در حالی که شاید برخی دیگر ساکت بماند، ناراحت شوند یا لجبازی کنند. البته به یاد داشته باشید که حتی کنار آمدن با ناامیدی گاهی اوقات برای بزرگسالان نیز دشوار می‌شود. ”

همچنین بخوانید:‌ خانه بازی در شرق تهران

• تنبیه شدن کودک

زمانی که با عصبانیت رفتارهای پرخاشگرانه ای را از خود بروز می‌دهید و کودک خود را تنبیه می‌کنید، کودک نیز اینگونه رفتارهای پرخاشگرانه و خشن را به عنوان راه قابل قبولی برای حل تعارضات می‌آموزد و از شما الگو برداری می‌کند که هیچ منعی در بروز رفتارهایی مانند فریاد زدن، کتک زدن و … وجود ندارد.

همانطور که باید بدانید کودکان از بزرگترها الگو برداری می‌کنند و شما به عنوان یک والد باید مراقب رفتارهای خود باشید چرا که بسیاری از رفتارهای شما به صورت غیر مستقیم بر کودک اثر می‌گذارد و شخصیت او را تحت تاثیر قرار می‌دهد. همچنین علم روانشناسی ثابت کرده اثرات نامطلوب تنبیه بدنی از دوران کودکی تا بزرگسالی ادامه میابد و با بروز مشکلاتی مانند اضطراب، افسردگی و رفتارهای ضد اجتماعی در بزرگسالی مرتبط است.

• بازخواست شدن کودک

یکی از مواردی که ممکن است خشم و رفتارهای پرخاشگرانه را در کودک به همراه داشته باشد بازخواست مکرر کودک و وادار کردن او به انجام کارهای بر خلاف میلش است. برای مثال کودکی را در نظر بگیرید که مشغول خمیر بازی با وسایلش است، در این حین مربی از او می‎خواهد اطرافش را شلوغ نکند و وسایلش را سریع جمع کند؛ همین موضوع ممکن است احساس خشم را خصوصا در کوکان بین 4 تا 6 سال که نیاز به استقلال بیشتری دارند بر انگیخته کند.

بنابراین بهتر است والدین و مربیان کودک این نکته را در نظر داشته باشند که استفاده از جملات دستوری و امر و نهی کردن مدام به کودک سبب افزایش خشم و عصبانیت او می‌شود.

• محیط استرس زا

بر اساس تحقیقات انجام شده محیط استرس زا از طریق مکانیسم های مختلفی مانند افزایش سطح هورمون استرس، ایجاد اختلالات عاطفی و کاهش عملکرد اجرایی در قشر جلوی مغز، می‌تواند منجر به بروز رفتار پرخاشگرانه در کودکان زیر 6 سال شود.

زمانی که کودک در معرض استرس های مزمن مانند درگیری والدین قرار می‌گیرد سطح بالایی از هورمون کورتیزول را تجربه خواهد کرد که باعث افزایش احساسات منفی و رفتارهای پرخاشگرانه او می‎شود. در نتیجه اینگونه اثرات نامطلوب در کودکان خردسالی که سیستم عصبیشان در حال رشد است و ظرفیت محدودی برای کنترل شناختی دارند بیشتر آشکار می‌شود.

همچنین بخوانید: تغذیه کودکان در مهدکودک

*علاوه بر مواردی که قبل تر به آن اشاره کردیم ممکن است رفتارهای پرخاشگرانه کودک در سنین مختلف دلایل جدی تری داشته باشد که در این صورت باید پیگیری های لازم را برای سلامت روان و رفاه فرزندتان انجام دهید. برخی از این عوامل عبارتند از:

• اتیسم
• ADHD
• وسواس فکری
• اختلال سلوک
• افسردگی کودک

در صورتی که خشم و عصبانیت بیش از حد فرزندتان یک معضل جدی و نگران کننده برای شما شده است و همچنین در موقعیت های مختلف و تقریبا بیشتر روزهای هفته شاهد بروز رفتارهای پرخاشگرانه و خلق تحریک پذیر او هستید، توصیه می‌شود برای رفع و برطرف کردن اینگونه ناهنجاری ها با یک روانشناس حازق در زمینه کودک و نوجوان مشورت کنید.

راه های کنترل خشم در کودکان

کودکان همانطور که در حال رشد هستند، به مرور یاد می‌گیرند که خشم خود را چگونه بروز دهند. ( برخی از کودکان به روش درست و برخی دیگر نه چندان مناسب ابراز خشم می‎کنند.) درک و مدیریت خشم یک مهارت ضروری است که کودکان باید آن را از والدین و مربیان خود بیاموزند چرا که این موضوع می‌تواند بر روابط، عملکرد تحصیلی و رفاه کلی آنها در آینده تأثیر بگذارد.

در ادامه متن به تکنیک های موثر برای کنترل خشم و رفتارهای پرخاشگرانه کودک اشاره شده است که باهم بررسی می‌کنیم:

آرامش خود را حفظ کنید

شاید به نظرتان ساده ترین راه خاتمه دادن به رفتارهای پرخاشگرانه کودک، فریاد زدن بر سر آنها باشد اما باید بدانید نه تنها این کار شانس شما را برای آرام کردن و کنترل خشم کودک کم می‎کند بلکه سلامت روان کودک را نیز به مخاطر می‌اندازید.

زمانی که شما بتوانید در این شرایط آرامش خود را حفظ کنید و به هیجانات خود مسلط باشید، فرزندتان را نیز به الگو برداری از رفتار مناسب ترغیب می‌کنید.

تشویق رفتارهای مناسب کودک

اگر فرزندتان در مواقع عصبانیت توانست خشم خود را کنترل کند و رفتار مناسبی از خود بروز دهد حتما او را تشویق کنید. این کار موجب ترغیب بیشتر کودک به کنترل خشم و آرام بودن و صحبت کردن درباره مسئله‌ای که موجب ناراحتی او شده است می‌شود.

همچنین بخوانید:‌ باشگاه ورزشی کودک و مادران

آموزش به کودک در حل مسئله

زمانی که کودک شما آرام است و رفتارهای پرخاشگرانه ای را از خود بروز نمی‌دهد بهتر است درباره اینکه چطور می‌تواند در شرایط تنش‌زا و هنگام عصبانیت خشم خود را کنترل کند با او صحبت کنید و مهارت های لازم را به او بیاموزید. همچنین توصیه می‌شود از کودک بخواهید تا در مواقع ناراحتی احساساتش را با شما درمیان بگذارد.

ورزش کردن و بازی کردن با کودک

ورزش و فعالیت روزانه کودک علاوه بر حفظ سلامت جسمانی او می‌تواند راه حل بسیار خوبی برای کاهش یا خاتمه دادن به احساسات منفی کودک مانند خشم و عصبانیت باشد. همچنین ورزش کردن می‌تواند کودک را از عوامل ناراحت کننده دور کند و گزینه خوبی برای بهبود اضطراب، افسردگی و ترس در کودک باشد.

دور کردن کودک از محیط استرس زا

زمانی که کودک شما در شرایط یا مکانی که قرار دارد عصبانیست و پرخاشگری می‌کند بهتر است فرزندتان را از شرایطی که در آن قرار دارد دور کنید تا کودک آرام شود.  توجه داشته باشید که فریاد زدن بر سر کودک یا تنبیه کردن او تنها اوضاع را بدتر می‌کند و به مراتب آسیب های جدی را به روان و شخصیت کودک وارد می‌کند.

استفاده از راهبردهای کنترل خشم

در این تکنیک پیشنهاد می‌شود با کودک درباره روش هایی که می‎تواند برای کنترل خشم و عصبانیت انجام دهد، صحبت کنید و او را در این زمینه تشویق کنید:

• نفس عمیق بکشد.
• تا شماره 10 بشمارد.
• با یک فرد قابل اعتماد صحبت کند تا آرام شود.
• برای کاهش تنش و ناراحتی مشت هایش را باز کند.

همچنین بخوانید: علت حواس پرتی کودکان و راهکار کنترل آن

از یک مشاور و روانشناس کودک کمک بگیرید

در صورتی که قادر به کنترل خشم کودک نبودید و نتوانستید به او بیاموزید که خشم خود را چگونه کنترل کند، بهتر است برای حل این مسئله از یک از مشاور یا روانشناس کودک کمک بگیرید. مشاور و روانشناس کودک قطعا بر اساس تجربه بالا در این زمینه، تکنیک های مناسبی را با توجه به شرایط کودک به شما و فرززندتان برای کنترل و مدیریت خشم ارائه می‌دهند.

کودکانی که با توجه به آموزش های متناسب قادر به کنترل خشم و رفتارهای پرخاشگرانه نباشد ممکن است از مشکل جدی تری رنج ببرند. برای مثال کودکان اتیسمی نمی‌تواند به خوبی احساسات منفی از جمله عصبانیت خود را مهار کنند.

سوالات متداول کنترل خشم کودکان